Działalność nierejestrowana – zasady prowadzenia i rozliczania podatków

Osoby, które w okresie ostatnich 60 miesięcy nie wykonywały działalności gospodarczej, a obecnie rozważają rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej na niewielką skalę, z której planowane miesięczne przychody nie powinny przekroczyć 50 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia, wynoszącego w 2022 r. 3010 zł, mogą rozważyć to, czy racjonalne jest rejestrowanie działalności gospodarczej w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, czy też korzystniejsze jest korzystanie z przepisów regulujących tzw. działalność nierejestrowaną.

Przed takim problemem nie staną jedynie osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (dalej: ustawa PP), tj. m.in. osoby planujące:

• rozpoczęcie działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,
• wynajmowanie pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów i będące jednocześnie rolnikami.

Możliwość prowadzenia tzw. działalności nierejestrowanej daje art. 5 ust. 1 ustawy PP, zgodnie z którym nie stanowi działalności gospodarczej działalność wykonywana przez osobę fizyczną, której przychód należny z tej działalności nie przekracza w żadnym miesiącu 50 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia, o którym mowa w ustawie z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę i która w okresie ostatnich 60 miesięcy nie wykonywała działalności gospodarczej.

Należy mieć jednak na uwadze to, że stosownie do dalszych postanowień art. 5 ustawy PP, jeżeli przychód z takiej nierejestrowanej działalności  przekroczył w danym miesiącu 1505 zł,  działalność ta staje się działalnością gospodarczą, począwszy od dnia, w którym nastąpiło to przekroczenie. Dalsze przepisy stanowią, że w takim wypadku  osoba ta musi złożyć wniosek o wpis swojej działalności  do CEIDG. Należy to uczynić w terminie 7 dni od dnia, w którym nastąpiło przekroczenie przychodu 1505 zł. Co istotne, w przypadku  działalności nierejestrowanej, inaczej niż w wypadku pozostałych przychodów uzyskiwanych przez osobę fizyczną (np. z tytułu umowy o pracę, zlecenia czy najmu prywatnego), przychodem, który zlicza się do owych 1505 zł nie są kwoty otrzymane, ale kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. Jest to więc takie samo rozumienie przychodu, jak w wypadku przychodów uzyskiwanych przez osoby prowadzące działalność gospodarczą.

Opodatkowanie przychodów z działalności nierejestrowanej podatkiem dochodowym

Przychody z działalności nierejestrowanej w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych są przychodami z tzw. innych źródeł. Przychody te zawsze były tak traktowane, ale obecnie, a dokładnie od 18 maja 2018 r. w ustawie o PIT pojawiły się przepisy, które wprost o tym traktują. I tak, zgodnie z art 20 ust. 1ba-1bc, za przychody z innych źródeł uważa się również przychody osiągane z działalności nierejestrowanej. Są one opodatkowane według skali podatkowej. Oznacza to, że opodatkowaniu podlega dochód, czyli różnica między przychodem, a kosztami jego uzyskania. Osoba prowadząca działalność nierejestrowaną powinna więc mieć zarówno dowody uzyskania przychodów jak i dowody na poniesione koszty.

Przychody oraz koszty z tytułu prowadzenia działalności nierejestrowanej wykazuje się w zeznaniu rocznym PIT-36 w pozycji: ,,Działalność nierejestrowana, określona w art. 20 ust. 1ba ustawy”.

Dopiero w razie przekroczenia limitu przychodu 1505 zł uznaje się, że podatnik, poczynając od dnia złożenia wniosku o wpis do CEIDG, uzyskuje przychody z działalności gospodarczej. Osoba rejestrująca działalność ma prawo wyboru sposobu opodatkowania swych przychodów zarówno podatkiem według skali, jaki podatkiem liniowym czy ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych na takich samych zasadach jak każdy inny przedsiębiorca, co oznacza, że  co do zasady może wybrać każdą z tych form opodatkowania, ale musi mieć na uwadze pewne ograniczenia w tym zakresie (np. w sytuacji świadczenia usług na rzecz swego obecnego lub byłego pracodawcy).

Jeżeli taka osoba nie złożyła stosownego wniosku o wpis działalności do CEIDG w terminie 7 dni od przekroczenia limitu przychodów, uzyskiwane przez niego przychody stanowią przychody z działalności gospodarczej poczynając od dnia następującego po dniu, w którym nastąpił bezskuteczny upływ tego terminu.

Działalność nierejestrowana w świetle ustawy o VAT

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o VAT, podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Wskazany w tym przepisie ust. 2 stanowi zaś, że działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych. Jednocześnie w ust. 3 wymienione są sytuacje, kiedy danych czynności nie uznaje się za działalność gospodarczą. Nie ma wśród nich wymienionej jednak działalności nierejestrowanej.

Oznacza to, że co do zasady podatnikiem VAT może być również osoba wykonująca działalność nierejestrowaną. Może ona jednak korzystać ze zwolnienia z tego podatku, o którym mowa w art. 113 ust. 1 i 9 ustawy o VAT, czyli w związku z nieprzekroczeniem sprzedaży w wysokości 200 tys. w roku, w proporcji do okresu prowadzonej działalności. Mimo korzystania ze zwolnienia z VAT, osoba wykonująca działalność nierejestrowaną ma obowiązek prowadzenia rejestru sprzedaży. Obowiązek taki wynika z art. 109 ust. 1 ustawy o VAT, zgodnie z  którym podatnicy, u których sprzedaż jest zwolniona od podatku na podstawie art. 113 ust. 1 i 9, są obowiązani prowadzić ewidencję sprzedaży za dany dzień, nie później jednak niż przed dokonaniem sprzedaży w dniu następnym.

Na uwadze należy mieć jednak to, że zwolnienia z VAT nie stosuje się w przypadkach, o których mowa w art 113 ust. 13 ustawy o VAT, czyli m.in. w odniesieniu do osób świadczących usługi doradztwa lub usługi prawnicze. Takie osoby, nawet jeśli skala ich działalności pozwala na to, aby świadczyły te usługi w ramach działalności nierejestrowanej, muszą dokonać rejestracji na potrzeby VAT, a następnie wykonywać wszelkie obowiązki, które są nałożone na czynnych podatników VAT.

Potencjalny obowiązek posiadania kasy fiskalnej

Zgodnie z art. 111 ust. 1 ustawy o VAT, podatnicy dokonujący sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych są obowiązani prowadzić ewidencję sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących. 

W oparciu o postanowienia rozporządzenie ministra finansów z  22 grudnia 2021 r. w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących, podatnicy, w tym więc także osoby prowadzące działalność nierejestrowaną, nie zawsze muszą posiadać kasę fiskalną. Dotyczy to przede wszystkim osób, które nie przekroczyły wartości sprzedaży 20 tys. zł licząc w proporcji do okresu wykonywania tych czynności w poprzednim lub bieżącym roku podatkowym.

Niektóre osoby muszą mieć jednak na uwadze to, że nie dotyczą ich żadne zwolnienia. Będzie tak w wypadku m.in. osób świadczących usługi naprawy pojazdów silnikowych oraz motorowerów, usługi prawnicze czy fryzjerskie lub kosmetyczne. Te osoby już pierwszą wykonaną usługę muszą zaewidencjonować na kasie fiskalnej.

Działalność nierejestrowana a składki ZUS

W związku z tym, że osoba prowadząca działalność nierejestrowaną nie została wymieniona w art. 6 ust 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w którym enumeratywnie wymienione są osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, ani w art. 66 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, nie podlega ona obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu z tytułu prowadzenia swej działalności. Oczywiście sytuacja się zmieni i konieczne będzie dopełnienie obowiązków wobec ZUS w sytuacji przekroczenia przychodu 1505 zł.